سینما تنها ابزاری برای سرگرمی نیست؛ بلکه می‌تواند آینه‌ای برای حقیقت و مقاومتی نرم در برابر قدرت‌های سلطه‌جو باشد. آنچه امروز با عنوان «سینمای مقاومت» شناخته می‌شود، فراتر از بازتاب جنگ یا بحران‌های محلی است. این سینما در حقیقت روایتگر ایستادگی ملّت‌ها در برابر استکبار جهانی، استعمار نو و دست‌های پشت پرده‌ای است که جنگ‌ها، فقر و فلاکت را بر مردم تحمیل می‌کنند.
تعریف سینمای مقاومت در این چارچوب
سینمای مقاومت در این معنا، سینمایی است که با افشای ریشه‌های واقعی بحران‌ها و جنگ‌ها، پرده از چهره‌ی پنهان قدرت‌های جهانی برمی‌دارد.
-
نشان می‌دهد که بسیاری از جنگ‌ها و کودتاها نه حاصل اختلافات داخلی، بلکه نتیجه طراحی قدرت‌های فرامنطقه‌ای هستند.
-
روایت‌هایی می‌سازد از قربانیان استثمار؛ کودکانی که زیر بمباران‌ها رشد می‌کنند، خانواده‌هایی که در اردوگاه‌ها آواره‌اند.
-
و مهم‌تر از همه، از امید و ایستادگی مردمی سخن می‌گوید که با وجود همه فشارها، تسلیم نمی‌شوند.
ایران و تجربه‌ی سینمای مقاومت
در ایران، مفهوم مقاومت در سینما از همان سال‌های جنگ تحمیلی (۱۳۵۹–۱۳۶۷) آغاز شد. فیلم‌هایی چون «دیده‌بان»، «مهاجر» و بعدها «آژانس شیشه‌ای» به‌روشنی نشان دادند که مقاومت تنها در میدان نبرد نیست، بلکه در زندگی پس از جنگ هم ادامه دارد.
با گذشت زمان، این جریان به ابعاد منطقه‌ای گسترش یافت:
-
جنگ‌های لبنان و فلسطین: مستندها و فیلم‌های داستانی درباره مقاومت در برابر اشغال و بمباران.
-
مبارزه با داعش در عراق و سوریه: آثاری مانند به وقت شام که نشان داد چگونه گروه‌های تکفیری ابزار جنگ نیابتی قدرت‌های جهانی‌اند.
سینمای مقاومت جهانی
این سینما منحصر به ایران یا خاورمیانه نیست. در سراسر جهان فیلمسازانی وجود دارند که با آثارشان پرده از استثمار و سلطه‌گری برمی‌دارند:
-
در آمریکای لاتین، فیلم‌هایی چون Roma یا آثار سیاسی آرژانتینی، فساد حکومت‌های دست‌نشانده را افشا کرده‌اند.
-
در اروپا، کن لوچ با فیلم‌هایش علیه سرمایه‌داری افسارگسیخته و فشار بر طبقه کارگر موضع گرفته است.
-
در آفریقا و آسیا، فیلم‌های ضد استعماری بارها نشان داده‌اند که میراث استعمار چگونه هنوز در قالب فقر و بی‌عدالتی ادامه دارد.
دست‌های پشت پرده؛ از روایت تا افشاگری
یکی از ویژگی‌های مهم سینمای مقاومت، افشاگری است:
-
افشای نقش قدرت‌های جهانی در ایجاد و استمرار جنگ‌ها.
-
نمایش تضاد میان چهره‌ی تبلیغاتی «حقوق بشر» و واقعیت حمایت همین قدرت‌ها از دیکتاتوری‌ها یا گروه‌های تروریستی.
-
نشان دادن ارتباط مستقیم میان اقتصاد جنگ و منافع شرکت‌های بزرگ اسلحه‌سازی.
این زبان تصویری، مخاطب را از سطح روایت محلی فراتر می‌برد و به ساختارهای پنهان قدرت می‌کشاند.
جشنواره‌ها و جوایز؛ صدای مقاومت
سینمای مقاومت اگرچه در گیشه‌های بزرگ نادیده گرفته می‌شود، اما در جشنواره‌ها و جوایز معتبر جهانی راه خود را باز کرده است:
-
جشنواره برلین بارها خرس طلایی را به فیلم‌هایی داده که صریحاً علیه سلطه و جنگ موضع گرفته‌اند.
-
جشنواره کن بخشی از اعتبار خود را مدیون آثاری است که قدرت‌های جهانی را به چالش کشیده‌اند.
-
جشنواره فیلم مقاومت تهران نیز بستر ویژه‌ای برای آثار ضد استکباری و ضد تروریستی فراهم کرده است.
-
جوایز حقوق بشری مثل نورِنبرگ یا Amnesty Award اغلب به فیلم‌هایی تعلق می‌گیرند که چهره واقعی جنگ‌افروزی قدرت‌های بزرگ را افشا می‌کنند.
سینمای مقاومت و مخاطب جهانی
سینمای مقاومت در سطح بین‌الملل دو کارکرد دارد:
-
افشاگری و آگاهی‌بخشی: برای مخاطب جهانی روشن می‌کند که بسیاری از فجایع انسانی ساخته و پرداخته‌ی طراحی‌های سیاسی و اقتصادی‌اند.
-
ایجاد همبستگی انسانی: وقتی مخاطب اروپایی یا آمریکایی داستان یک کودک غزه یا خانواده‌ای در عراقِ جنگ‌زده را می‌بیند، درک تازه‌ای از حقیقت پیدا می‌کند.
چالش‌ها
با وجود اهمیت بالا، سینمای مقاومت با موانع زیادی روبه‌روست:
-
سانسور پنهان در بازار جهانی: بسیاری از پخش‌کنندگان بین‌المللی حاضر به خرید و نمایش این آثار نیستند.
-
نبود حمایت مالی گسترده: چون این فیلم‌ها برخلاف بلاک‌باسترها سودآور نیستند.
-
برچسب‌زنی رسانه‌ای: برخی رسانه‌های جریان اصلی تلاش می‌کنند این آثار را سیاسی یا جانبدارانه جلوه دهند و از ارزش هنری‌شان بکاهند.
آینده سینمای مقاومت
با رشد استریمینگ و رسانه‌های مستقل، سینمای مقاومت فرصت‌های تازه‌ای یافته است. فیلمسازان امروز می‌توانند بدون عبور از سدهای سنتی، مستقیماً با مخاطب جهانی ارتباط برقرار کنند. در آینده نزدیک، انتظار می‌رود موضوعاتی چون مهاجرت‌های اجباری، بحران اقلیمی ناشی از سیاست‌های قدرت‌های بزرگ، جنگ‌های نیابتی و استعمار نو محورهای اصلی این سینما باشند.
جمع‌بندی
سینمای مقاومت، در معنای عمیق‌تر خود، صدای ملت‌ها در برابر استکبار و استثمار جهانی است. سینمایی که افشا می‌کند چگونه جنگ‌ها، کودتاها و بحران‌ها اغلب محصول طراحی قدرت‌های فرامنطقه‌ای‌اند. این سینما یادآوری می‌کند که هنر می‌تواند بیش از هر رسانه‌ای، چهره پنهان حقیقت را آشکار کند و در برابر سلطه بایستد.